Zamek Królewski w Warszawie należy do jednej z najbardziej znanych miejsc w stolicy. Ta Kilkusetletnia budowla, chociaż kilkukrotnie zniszczona zarówno podczas najazdów szwedzkich jak i drugiej wojny światowej, doświadczała istotnych wydarzeń w historii Polski, w tym posiedzeń sejmowych, a także była światkiem uchwalenia w 1791 r. Konstytucji 3 maja. Geneza Zamku Królewskiego sięga jeszcze czasów Kazimierza Wielkiego.
Początki przyszłej rezydencji królów polskich
Idea zamku nie powstała od razu i wywodzi się z potrzeby rozwoju XIII wiecznego grodu kasztelańskiego, wybudowanego za panowania Bolesława II. Gród był drewniany i położony na lewobrzeżny fragmencie skarpy wiślanej na terenie dzisiejszej Warszawy. U schyłku XIII w. decyzję o przebudowanie grodu w murowany zamek podjął ówczesny książę Warszawski Siemowit III Starszy. Gród na przełomie XIII-XV w. przeszedł zasadnicze zmiany. W tym czasie wybudowana została czterokondygnacyjna Wielka wieża, mieszcząca apartamenty książęce, oraz trzykondygnacyjny Wielki dom, pełniącym funkcję pałacu. W XV w. dobudowano jeszcze Mały dom zawierający m.in. sypialnię książęcą.
Kolejne lata przyniosły nowe potrzeby i powody do dalszej rozbudowy zamku. W drugiej połowie XV w. podjęto decyzję o przeniesieniu do zamku w Warszawie posiedzeń Sejmu Korony. W tym czasie bowiem doszło na podstawie Unii Lubelskiej do unifikacji personalnej Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Zamek wymagał przebudowy i dostosowania do nowych zadań jakim miał sprostać. W tym celu Król Zygmunt Stary podjął decyzję o przebudowie zamku, przede wszystkim remoncie Dużego domu, w ramach którego parter został przekształcony w Izbę Poselską, a pierwsze piętro w Senat. Jednocześnie, niedaleko Dużego domu Król zadecydował o zbudowaniu budynku mieszkalnego, w którym miały się mieścić apartamenty króla i straż królewska.
Warszawski zamek zdobywał coraz to większe znaczenie, w związku z kolejnymi modernizacjami i dalszym rozbudowywaniem m.in. o dom bramę Senatorską, czy Kaplicę Wazów. Pod koniec XVI w. król Zygmunt III Waza zdecydował o przeniesieniu do Warszawy całego królewskiego dworu. Zamek istotnie stał się „królewski”. Niedługo później, już po śmierci Zygmunta III Wazy, jego syn Władysław IV wzniósł na cześć ojca marmurową słynną Kolumnę Zygmunta. W tym czasie Zamek Królewski przechodził proces bogatego zdobienia i dekorowania, a także był uzupełniany o liczne obrazy flamandzkich i włoskich mistrzów malarstwa.
Niestety pierwszy trudny okres w historii zamku związany był z grabieżami jakich dokonali Szwedzi w okresie potopu szwedzkiego, bowiem okradli oni królewską bibliotekę oraz ukradli liczne obrazy władców polskich niszcząc w dużej mierze zamek. W planach była przewidziana odbudowa zamku, co jednak dla przyszłych władców było trudne ze względu na ograniczone możliwości królewskiego skarbca. W kolejnych latach trwały okresy budowy oraz zniszczeń. W drugiej połowie XVIII w. wydarzyła się kolejna tragedia jaka był pożar w zamku. Pod wpływem ostatniego z królów polskich Stanisława Augusta Poniatowskiego doszło do istotnej renowacji pod wypływem południowoeuropejskich artystów. Sam król był dużych zwolennikiem sztuki i architektury co niewątpliwie pomogło w odbudowie zniszczonych elementów zamku.
Niestety wraz z rozbiorami i utratą niepodległości zamek zarówno faktycznie, jak i symbolicznie przestał być siedzibą polskich władców, bowiem był wykorzystywany przez namiestników carskich.
Zniszczenie zamku i jego odbudowa
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Zamek na stanowił przez chwilę centrum ważnych wydarzeń politycznych. W zamku organizowano uroczystości państwowe, a także przyjmowano przedstawicieli zagranicznych państw. Niestety, wraz z rozpoczęciem się drugiej wojny światowej zamek został doszczętnie zniszczony przez Niemców. Co prawda zamek przetrwał w opłakanym stanie aż do 1944 r. jednakże w związku z brutalnością Niemców oraz odwetem za Powstanie Warszawskie zamek, podobnie jak znaczna większość Warszawy, został całkowicie zniszczony. Pracownicy zamku uratowali w zasadzie jedynie fragmenty wnętrza, w tym niektóre elementy wyposażenia.
Jednak idea odbudowania zamku pojawiła się dość wcześnie gdyż wraz z zakończeniem wojny, a w 1949 r. Sejm Ustawodawczy podjął uchwałę o odbudowie Zamku Królewskiego. W tym czasie rozważano jakie funkcje powinien spełniać odbudowany zamek. W szczególności brano pod uwagę jego możliwości jako obiektu kulturalno-muzealnego, ale również jako siedzibę najwyższych władz państwowych. Sama odbudowa zamku ruszyła jednak ze znacznym opóźnieniem, bowiem długo ustalano koncepcje dotyczące sposobu odbudowania zamku. Faktyczna odbudowa ruszyła dopiero kilkadziesiąt lat później.
W międzyczasie, w toku licznych nawoływań do odbudowy i konsultacji, powołano Komitet Odbudowy Zamku Warszawskiego, który zorganizował konkurs na projekt odbudowy zamku. Konkurs wygrał projekt zaproponowany przez Jana Bogusławskiego, który przyjmował zachowanie historycznego kształtu zamku i przeznaczenie go na cele kulturalne. Jednakże projekt nie uzyskał poparcia władz centralnych. W latach 60 XX w. I sekretarz KC Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Władysław Gomułka nie zajął się poważnie koncepcją odbudowy, co doprowadziło również do zamknięcia Pracowni Architektonicznej „Zamek”. Faktyczna odbudowa zamku ruszyła dopiero w 1971 r., kiedy to nowy I sekretarz Edward Gierek politycznie poparł odbudowę. Prace związane z odbudową zlecono Pracowni Konserwacji Zabytków, generalnym projektantem mianowano ponownie Bogusławskiego. Zatwierdzaniem projektów zajmowała się Komisja Architektoniczno-Konserwatorska prof. Zachwatowicza. Przy czym prace związane z odbudową uwarunkowane były wpływami politycznymi, czego najwyraźniejszym przykładem miało być nazwanie zamku „Pomnikiem Historii i Kultury Narodowej”, i przekształcenie go w jednostkę służącą do organizowania uroczystości państwowych. W tym samym roku Prezydium Rady Ministrów, podjęło uchwałę o powołaniu odrębnej jednostki zabytkowo-muzealnej pod nazwą „Zamek Królewski w Warszawie – Pomnik Historii i Kultury Narodowej”. Po 39 latach po zakończeniu wojny, 30 sierpnia 1984 r. zamek został uroczyście otwarty i dzisiaj stanowi jedno z najbardziej znanych wizytówek Warszawy.
Źródła:
1. https://www.zamkipolskie.com/wars/wars.html
2. https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/kultura/81754,Zamek-Krolewski-w-Warszawie.html
3. https://culture.pl/pl/artykul/zamek-krolewski-swiadek-historii-polski
4. https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/764592,Zamek-Krolewski-Odbudowany-z-ruin-mimo-niecheci-komunistycznych-wladz