W ostatnim czasie warszawiacy są świadkami intensywnych prac remontowych, trwających na Placu Trzech Krzyży w Warszawie. To nie pierwsza tego typu inwestycja w tym miejscu. W ostatnich latach plac przechodził drobne remonty. Położono nowe chodniki, wymieniono oświetlenie na latarnie stylizowane na zabytkowe pastorały. Niestety, w złym stanie pozostawała nawierzchnia, odczuwalny był także brak trasy rowerowej. Po kolejnej przebudowie plac Trzech Krzyży ma być bezpieczniejszy, ładniejszy i dostosowany do potrzeb wszystkich uczestników ruchu drogowego.
Teren placu jest zabytkowy, dlatego na wszystkie prace musiał wyrazić zgodę Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Zwrócono uwagę na istniejące osie widokowe oraz układ kompozycyjny i urbanistyczny placu. Plac Trzech Krzyży to nie tylko ważny węzeł komunikacji miejskiej, ale jeden z najbardziej charakterystycznych punktów na mapie Warszawy. Warto zatem prześledzić jak kształtowała się jego historia.
Plac powstał w węźle dawnych traktów prowadzących ze Starej Warszawy (ul. Nowy Świat) do Solca (ul. Książęca), Ujazdowa (ul. Wiejska), Rakowca (ul. Mokotowska) i Grzybowa (ul. Bracka). Rozdroże było mniejsze od obecnego placu, a do połowy XVIII wieku w jego północnej części, wzdłuż dzisiejszej ulicy Żurawiej i dalej, wąwozem ulicy Książęcej, płynęła do Wisły rzeka Żurawka. W drugiej dekadzie XVIII w. z inicjatywy króla Augusta II na placu wzniesiono dwie kolumny zwieńczone pozłacanymi krzyżami, wyznaczające początek Drogi Krzyżowej Kalwarii Ujazdowskiej. Była to fundacja króla, która wiodła do Grobu Chrystusa, znajdującego się przy Zamku Ujazdowskim, który miał zostać przebudowany na kościół i klasztor. Dała początek dzisiejszym Alejom Ujazdowskim.
Nazwa placu bierze swój początek od fundacji marszałka wielkiego koronnego Franciszka Bielińskiego. W 1756, na pamiątkę zakończenia brukowania warszawskich ulic i doprowadzenia bruku aż do tego miejsca, postawił on nieopodal kolumn, na osi Nowego Światu w pobliżu wylotu obecnej ulicy Wiejskiej, posąg świętego Jana Nepomucena trzymającego w rękach krzyż. Autorem posągu był prawdopodobnie Jan Jerzy Plersch. Krzyż w rękach świętego był trzecim krzyżem w tym miejscu, stąd też w XVIII i XIX wieku plac nazywano placem Trzech Złotych Krzyży, placem Złotych Krzyży, ale także rozdrożem Złotych Krzyży lub miejscem obok Złotych Krzyżów na Nowym Świecie. Obecną nazwę nadano oficjalnie w 1919.
W 1817 plac przeszedł gruntowna rozbudowę. Powiększono go poprzez wywłaszczenie okolicznych posesji i rozebranie znajdujących się na nich budynków. W latach 1818–1825 wzniesiono tam klasycystyczny kościół św. Aleksandra zaprojektowany przez Chrystiana Piotra Aignera. Świątynia powstała ze składek urzędników państwowych i osób prywatnych, przeznaczonych pierwotnie na murowaną bramę triumfalną na cześć Aleksandra I, która miała zastąpić drewniany obiekt z 1815. Rosyjski monarcha przeszkodził jednak w realizacji tego pomysłu, przez co zgromadzone środki postanowiono przeznaczyć na wzniesienie w pobliżu tego miejsca kościoła św. Aleksandra. Zastąpił on stary drewniany kościółek parafialny św. Anny i św. Małgorzaty znajdujący się w pobliżu Belwederu. Kamień węgielny pod budowę został położony 15 czerwca 1818. W zastępstwie chorego namiestnika Królestwa Polskiego gen. Józefa Zajączka kamień wmurował minister przychodu i skarbu Jan Węgliński. Budowa trwała osiem lat i 18 czerwca 1826 świątynię poświęcił arcybiskup warszawski, prymas Królestwa Polskiego Wojciech Józef Skarszewski. Tutejsza parafia była piątą w Warszawie, a pierwszym proboszczem został ksiądz Jakub Falkowski.
W czasie Powstania Warszawskiego teren placu stał się miejscem zaciętych walk. Od 4 sierpnia, po wyparciu oddziałów niemieckich z gmachów Gimnazjum im. Królowej Jadwigi i kina „Apollo”, aż do kapitulacji, plac Trzech Krzyży był kontrolowany przez powstańców. Najcięższe walki toczyły się po jego wschodniej stronie, w rejonie szpitala św. Łazarza i ulicy Książęcej, która stanowiła jedyny łącznik pomiędzy Śródmieściem a Powiślem Czerniakowskim. Zabudowa placu została częściowo zniszczona przez niemiecką artylerię i lotnictwo. Na początku września 1944 samoloty Luftwaffe zbombardowały gmach Gimnazjum im. Królowej Jadwigi, budynek towarzystwa ubezpieczeniowego Riunione Adriatica di Sicurtà i kościół św. Aleksandra. Ocalał jedynie kościół dolny, lewa wieża świątyni, fragmenty murów rotundy oraz portyk od strony Nowego Światu. W latach 1949–1952 odbudowano kościół św. Aleksandra w formie zbliżonej do pierwotnego projektu Chrystiana Piotra Aignera, jednak zdecydowano się zburzyć ocalałą lewą wieżę świątyni.
Od tamtego czasu, Plac Trzech Krzyży stał się jednym z najpopularniejszych miejsc spotkań warszawiaków, będąc jednym z najważniejszych punktów życia kulturalnego stolicy.
(fot. Plac Trzech Krzyży z kościołem św. Aleksandra i perspektywa Alej Ujazdowskich, autor Henryk Poddębski źródło: kolekcje.muzeumwarszawy.pl)